Imam Nehat Ismaili

Qenia njerëzore është strumbullari kryesor i universit rreth së cilit çdo gjë rrotullohet në kohë dhe hapsirë. Zoti i Madhërishëm e bëri njeriun një prej shenjave më të mëdha të Tij, i Cili e krijoi atë në formën më të mire, „Me të vërtetë, Na e kemi krijuar njeriun në formën më të bukur,“ (Et-Tin,4). Zoti i Plotfuqishëm e fisnikëroi dhe përzgjodhi njeriun mes qenieve të tjera si më e mira „Na, me të vërtetë, i kemi dekuruar bijt e Ademit: u kemi bërë të mundshme të udhëtojnë në tokë dhe në det, duke i furnizuar me gjellëra të shijshme, dhe u kemi dhënë përparësi të madhe ndaj shumicës nga ata që i kemi krijuar“. (Isra,70), dhe e bëri njeriun mëkëmbës të Tij në tokë. Në Shpalljet e mëparshme qiellore kishte shumë rregulla të mrekullueshme ligjore dhe detyrime që kërkoheshin nga qenia njerëzore të respektoheshin, të kufizuara në kohë dhe hapsirë dhe ata ishin të detyruar t’u përmbahen koncepteve të tyre, sepse ato përmbanin përfitime dhe interesa të mëdha për njeriun dhe të tjerët si ai dhe si të qenieve të tjera.

Derisa Zoti i Madhëruar i vulosi Shpalljet Qiellore me Shpalljen e Fundit më gjithëpërfshirësen dhe përsosurën, e pakufizuar në kohë dhe hapsirë, Shpallje kjo e cila mbarti vulën e mesazhit  Islam që erdhi nëpërmjet Muhammedit, paqa qoftë mbi të, që në vete ngërthen dispozita, norma ligjore, udhëzime praktike dhe që shumë pak perceptohen nga qenia njerëzore edhe përkundër kalimit të më shumë se një mijë e katërqind viteve që nga zbritja e tij. Gjithashtu etika islame është në kohezion të çeliktë me Mesazhin  Islam që në vete përmbledh një tërësi parimesh, vlerash dhe rregullash të përgjithshme, për të drejtuar sjelljen njerëzore brenda shoqërisë, drejt arritjes së asaj që besohet se është e mirë dhe për të shmangur atë që shihet se mishëron të keqen. Qëllimi i etikës islame është që përfundimisht të përmirësojë marrëdhëniet midis njerëzve dhe t’i japë jetës njerëzore një kuptim që ndihmon në ruajtjen e kohezionit shoqëror, megjithë ndryshimet dhe kontradiktat, brenda dhe ndërmjet shoqërive njerëzore.

Feja si një formë e lidhjes shpirtërore, emocionale dhe egzistenciale që vendos ekuilibrin midis individit dhe shoqërisë përmes sistemit të vlerave dhe standardeve, dhe pohon që në ndërgjegjen e qenies njerëzore të shtrihet në nivelin e realitetit, kështu që individi posedon ndjenjën se ai duhet të ofrojë nga vetvetja dhe liria e tij diçka ndaj tjetrit në nevojat e tij jetësore dhe në çështjet e tij private dhe të përgjithshme.

Besimtari beson se mban përgjegjësinë e energjisë së tij, pasi është pjesë e energjisë së komunitetit që atij iu besua nga Zoti, kështu që ai duhet ta paraqesë atë tek Ai, dhe ta zhvendosë në interes të Tij, qoftë paratë, dituritë, fuqinë, apo ndonjë gjë tjetër, dhe ai nuk duhet t‘e shfrytëzon atë për llogari të tij.  Këtë mesazh e absorbon nga Kurani fisnik në të cilin Zoti i Madhërishëm e përmend me fjalët „Thuaj: “Me të vërtetë, namazi im, edhe adhurimi im, jeta ime, dhe vdekja ime, i përkasin vetëm Perëndisë, Zotit të Gjithësisë.“ (El En’am,162).

Përgjegjësia e individit në islam shtrihet që të përfshijë kryerjen e detyrës së mbrojtjes së paqes shoqërore nga vetvetja dhe të tjerët, dhe kjo është ajo që vërtetohet me kuptimin e luftës së shpirtit në heqjen dorë nga shtypja e tjetrit, dhe në luftën e armikut për ta parandaluar atë nga shtypja e shoqërisë, në mënyrë që të vijë në shkallën e vetëflijimit për hir të tjetrit si detyrë fetare vendimtare.

Çështja është se feja, në aspektin e saj etiko-moral dhe legjislativ, e mban individin përgjegjës për elementet që mbart brenda tij dhe aftësinë për të mbrojtur shoqërinë, sepse çështja private duhet të lëvizë në interes të çështjes publike në ekuilibrimin e vlerës. Dhe shoqëria – në planifikimin civil – nuk duhet ta nënshtrojë individin në vetvete dhe nevojat e tij nëse ai nuk devijon nga linja e drejtë.

Ai nuk ka asnjë autoritet mbi të përveç në fushën e rendit publik. Prandaj, feja pohon domosdoshmërinë e lirisë individuale, pasi asnjë person nuk ka asnjë autoritet mbi një qenie njerëzore, as fuqi shoqërore mbi një situatë individuale, përveç në suazat e ligjit që specifikon të gjitha të drejtat individuale dhe sociale, i cili përfshin llogaritjen e shpërndarjes së punëve dhe përgjegjësive që askush nuk ka të drejtë të kapërcejë dhe të ndërhyjë në çështjet e personit tjetër.

Për shkak të impulseve personale askush nuk gëzon të drejtën dhe lirinë të ofendojë realitetin individual të personit tjetër ose të shoqërisë, dhe nëse e tejkalon atë, atëherë do të ishte përgjegjës përpara Zotit në këtë botë dhe në botën tjetër, përveç përgjegjësisë së tij në këtë botë në rrethin e sistemit të përgjithshëm të shoqërisë në udhëheqjen e tij të përgjithshme. Në vazhdën e kësaj duhet nënvizuar një hadith të rëndësishëm që përcillet nga Ibn Omeri, Zoti qoftë i kënaqur prej tij, që e ka dëgjuar profetin Muhammed, paqa e Zotit qoftë mbi të, duke thënë : “Secili prej jush është bari (përgjegjës), andaj secili do të japë përgjegjësi për kopenë e vet. (Buhariu).

Feja vendos standarde sociale që veprojnë për të menaxhuar çështjen në mënyrë realiste dhe njerëzore, në mënyrë që të inkurajohet në zgjidhjen e problemeve urgjente në fushën e individit dhe shoqërisë, në mënyrë që ekuilibri i përgjithshëm të mbetet në lëvizjen e vlerave që secili i ruan në kuptimin e besimit, dhe ato të shtrihen në sensin e përgjegjësisë.

Feja ka një lloj përqendrimi në vetëdijen e një personi për veten e tij në historinë e ekzistencës që nga fillimi i krijimit të tij, kështu që ai nuk është një gjë e humbur dhe i hutuar në mjegullimin e ekzistencës së tij, por përkundrazi është një prani që ka një histori të zgjeruar në të kaluarën.

„Kur Zoti yt u tha engjujve: “Unë do të caktojë përfaqësuesin në tokë” – Ata thanë: “A do të jetë përfaqësuesi yt ai që në të do të bëjë çrregullime e do të derdhë gjak? Na të madhërojmë e të lavdërojmë dhe të ngrisim ashtu si të takon Ty”. Ai tha: Unë di atë që ju nuk dini.“ (el Bekare,30).

Ai është pjesë e një përpjekje të madhe njerëzore që ndikon tek ai, dhe ndikon në krijimin e memories historike që përcakton trashigiminë njerëzore, dhe i cili – pas kësaj – bën një histori të re përmes përpjekjes së tij, përmes së ardhmes, e cila e bën bazën, rrënjët, dimensionet dhe shtrirjet e saj në përgjegjësinë e saj për të bërë historinë e re të jetës në kulturë, politikë, ekonomi dhe lëvizje realiste në nivelin e qëllimeve dhe aspiratave.

Në dritën e kësaj, feja përcakton funksionet intelektuale dhe praktike të një personi, në mënyrë që ai të ndiejë se është pjesë e sistemit kozmik në ekzistencën e tij që qëndron me një llogari dhe lëviz me një llogari, në vetëdijen e tij për veten e tij dhe për të tjerët dhe për jetën përreth tij, dhe në lidhjen ekzistenciale me personin tjetër në çështjet nga të cilat varen përgjegjësitë shoqërore.
“Mos ano (shko) kah ajo që nuk e dini, me të vërtetë, të dëgjuarit, të pamurit dhe zemra (mendja), të gjitha këto janë përgjegjëse për atë (që ka anuar).( Isra,36).

Kështu që, shoqëria njerëzore në këtë linjë nuk duket shqetësuese dhe e humbur në mendimin e abstraksionit, por përkundrazi shndërrohet në një qenie të gjallë, bashkëvepruese dhe e ndërlidhur, e hapur për përgjegjësinë e njeriut në funksionin e tij shoqëror në bërjen e historisë, dhe në administrimin e jetës, në procesin e hapjes, plotësimit dhe angazhimit.

Në vazhdëm e kësaj, ne arrijmë në një rezultat praktik, që është gjithëpërfshirja e rolit aktiv të fesë në shoqërinë njerëzore, për të gjitha aspektet e jetës në veprimtarinë njerëzore; në politikë, ekonomi dhe shoqëri, për sa i përket marrëdhënies së këtyre me vlerat shpirtërore dhe morale, standardet njerëzore dhe funksionet shoqërore.

Duke e konsideruar se besimi në Zot ndikon në vetëdijen e një personi dhe për përgjegjësinë e tij para Zotit, përgjegjësia e tij përfshinë edhe marrëdhëniet e tij me veten dhe të tjerët në çështje të ndryshme jetësore, dhe kjo është ajo që ne vërejmë në disa prej lutjeve të njohura, në të cilat besimtari i kërkon Zotit të Tij që ta mbrojë atë nga padrejtësia ndaj të tjerëve me të njëjtën forcë në të cilën ai kërkon ta mbrojë atë nga padrejtësia e tjerëve ndaj tij.

Feja shihet nga shumë si një forcë dhe vlerë e madhe, pasi siguron bazën intelektuale mbi të cilën bazohet shoqëria njerëzore. Diversiteti, larmia e besimeve dhe doktrinave konsiderohen vlerë sublime të shoqërisë njerëzore, për të bashkëpunuar me njëri-tjetrin për t‘u shërbyer kauzave njerëzore, dhe kjo është ajo që thotë Kurani Fisnik: „O njerëz, ne ju krijuam nga një mashkull dhe një femër, dhe ju bëmë popuj dhe fise të njihni njëri-tjetrin“.  (Al-Hujurat, 13).

Por që  Zoti i Plotfuqishëm e ka bërë devotshmërinë një masë dhe vlerë të nderit hyjnor, dhe është masa më e rëndësishme për të arritur unifikimin e qëllimit midis qenieve njerëzore të të gjitha llojeve. Ajo gjithashtu është një nga arsyet e jetesës së mirë dhe prosperitetit, kur i Plotfuqishmi tha: „Sikur banorët e vendbanimeve të besonin dhe të ruheshin prej mëkateve, Na do t’i vërshonim me dhunti nga qielli dhe toka“ ( el E’raf,7).

Prandaj, diversiteti është një mjet i njohjes, bashkëpunimit dhe arritjes së solidaritetit shoqëror, pasi natyra e fesë lë një ndikim pozitiv, sepse feja përmban parime që ruajnë lirinë dhe dinjitetin njerëzor, rregullojnë jetën e individëve dhe grupeve, dhe gjithashtu themelojnë shoqëritë për të ndërtuar dhe rregulluar marrëdhëniet midis anëtarëve të komunitetit të tyre, duke thithur konceptin e diversitetit brenda komuniteteve.

Parimi i bashkëjetesës përfaqëson një teori shoqërore që pasqyron anën njerëzore të diskursit fetar nga njëra anë, dhe zbulon në anën tjetër dimensionin moral të perspektivës islame, që tregon universalitetin e fesë islame, dhe se është një Legjislacion i hapur për të gjitha shtresat e shoqërisë njerëzore, pavarësisht përkatësisë fetare ose prirjes ideologjike nga ana tjetër.

Sidoqoftë, në kohën e tanishme, shoqëria njerëzore ndjehet e irrituar dhe e çekuilibruar përballë luhatjeve në të kuptuarit e fesë, kështu që feja edhe mund të humb funksionin e saj kryesor në organizimin e jetës shoqërore, dhe krijohen stereotipe negative ndaj fesë si një ideologji me funksion shkatërrues, dhe se gjoja është shkak i konflikteve dhe mosmarrëveshjeve. Udhëheqësit fetar, duhet të punojnë  në mënyrë të organizuar dhe në formë institucionale, të drejtojnë energjitë e njerëzve dhe të shoqërisë drejt zhvillimit dhe dhënies si një alternativë për mosmarrëveshjet, konfliktet, vendosjen e harmonisë shoqërore dhe frymën e qytetarisë që nuk bën dallime midis askujt, jo vetëm në kornizën teorike, por si një qasje praktike, e përditshme që ndjejnë individët dhe grupet, dhe të arrijnë një jetë të përbashkët shoqërore.

Nuk duhet minimizuar ndikimin dhe rolin e organizatave fetare dhe institucioneve në projektin e rindërtimit shoqëror, pa dyshim që është një fushë shumë e rëndësishme dhe thelbësore dhe që roli i tyre duhet të jetë derteminues në këtë sferë me projekte konkrete afatgjata, ngaqë feja është themeluesi i bazës intelektuale dhe shpirtërore në shoqëritë tona. Duke qenë të vetëdijshëm se çdo mosmarrëveshje ose konflikt, bazuar në mospajtime doktrinare është bërë një sfidë themelore për institucionet fetare dhe shoqërinë njerëzore dhe për pasojë çdo epilog i padëshiruar i atribuohet fesë në kontekstin negativ e sidomos autoriteteve fetare të cilët përligjen me terma pezhurativ dhe abuzues në shoqëri.

Institucionet fetare janë një burim i pasur për ndërtimin e paqes, dhe mund të shërbejnë si një justifikim i fortë për reformën shoqërore në pranimin e pluralizmit dhe forcimin e demokracisë, me qëllim ndërtimin e paqes, tolerancës dhe bashkëjetesës dhe fuqizimin e qytetarëve në shoqëritë e tyre, ku ata mund të luajnë një rol të rëndësishëm në pasurimin e hapësirës sociale të pluralizmit, dhe gjithashtu mund të marrin pjesë në projektin e zhvillimit dhe bashkëpunimit në fusha të ndryshme, në fushën e humanizmit, arsimimit dhe kontributit në shumë segmente të rëndësishme, pse jo edhe si shoqëri civile.

01.04.2020, Aarburg

———————————————————

Referencë :

• Kurani fisnik, Përkthyes Hasan Nahi, verzioni elektronik (tanzil.net)
• Buhariu, hadithi nr.893, verzioni elektronik, hadithet.com
• Revista “ el Va’j el islamij, (Veçoritë e përgjegjësisë kuranore, dr.Hasen Belgib) nr.(654), fq.11, Safer, 1441, Tetor 2019.
• Lexim kritik „Ripërtrirja e diskursit fetar“, Muhammed Shehat Ebu Ubejd.
• „Dijetarët dhe renesanca e shoqërisë civile“, prof.dr.Mes’ud Sabri.
• „Orientalizmi dhe prapavija ideologjike e përplasjes së civilizimeve“ Dr.Mahmud Hamdi Zakzuk, verzioni elektronik (islamweb.net)
• „Të kuptuarit e fetarësisë si botëkuptim dhe realitet /të kuptuarit e aktualitetit“ prof.dr.Abdulmexhid Nexhar. (Libri në verzion online, www.islamweb.net).
• „Metodologjia profetike dhe ndikimi në ndryshimin civilizues“. Berguth AbdulAziz Mubarek (libri në verzionin online, www.islamweb.net).