Shkruan: Mr. Rejhan Neziri

Rëndësia dhe forma e martesës në Islam 

Martesa, sipas mësimeve islame, është një institucion që shihet si shumë i natyrshëm dhe i nevojshëm, prandaj edhe shumë serioz dhe me frymëzim hyjnor. Sipas Kur’anit, martesa shihet si një mundësi ku bashkëshortët e gjejnë qetësinë e tyre shpirtërore dhe ku ata e kultivojnë dashurinë dhe mëshirën midis tyre (Kur’ani, 30:21).

Martesa në Islam ka dimensionet e saj fetare, juridike, morale, psikologjike, sociologjike, etnologjike etj. Ndërkaq kurorëzimi (lidhja e kurorës, lidhja e niqahut), që i paraprinë martesës, në mësimet islame është një akt fetar-juridik-civil. Kurorëzimi, sipas së drejtës islame, nuk bën pjesë në fushën e ibadetit (adhurimit), por në fushën e muamelatit (të rregullimit të marrëdhënieve midis njerëzve). Është akt fetar, sepse ka legjitimitetin dhe mbështetjen shpirtërore të fesë. Është akt juridik, sepse parasheh plotësimin e disa kushteve dhe procedurave juridike. Është akt civil, sepse lidhet midis dy palëve civile, burrit dhe gruas, në prani të dëshmitarëve, që në këtë aspekt i ngjanë një akti apo kontrate të rëndomtë të shitblerjes, qirasë, etj., që lidhen midis palëve.

Lidhja e kurorës, niqahu, në Islam ka pjesët e saj përbërëse (rukne) dhe ato shtesë apo kushte (sharte). Parësore është që palët, burri dhe gruaja: të rritur, të aftë, të pjekur.., eventualisht edhe në praninë e prindërve ose të kujdestarëve të tyre, të deklarohen me vullnet të lirë, pa presion a shtrëngim nga jashtë, se e pranojnë njëri-tjetrin për bashkëshort/e, pra ia thonë njëri-tjetrit fjalën «Po». Ndër kushtet e kësaj kontrate fetare-juridike-civile është që prezent të jenë më së paku dy dëshmitarë dhe të caktohet mehri (pasuria që burri obligohet t’ia japë gruas), paraprakisht të jetë sqaruar në mos ka pengesa për këtë martesë, si afërsia familjare për nga gjaku, qumështi dhe dhëndria etj.

Në asnjërën nga kushtet e lidhjes së kurorës nuk përmendet se kjo kurorë duhet të lidhet nga imami, hoxha, dhe vetëm në xhami. Pra, si i tillë ky akt nuk është ndonjë sakrament, si në kuptimin e krishterë.

Martesa (kurorëzimi) në botën islame

Duke e marrë parasysh zhvillimin, dinamikën dhe kompleksitetin e jetës së gjithmbarshme, si në të kaluarën, ashtu edhe sot, parashihet që lidhja e kurorës të bëhet nën mbikëqyrjen dhe prezencën e ndonjë organi a institucioni, për ta regjistruar këtë si akt, si kontratë a marrëveshje civile, në mënyrë që më mirë të mund të sigurohet plotësimi i detyrave dhe i përgjegjësive, por edhe realizimi i të drejtave të bashkëshortëve brenda martesës dhe jetës familjare. Kështu, në të kaluarën, lidhja e kurorës është bërë ose në gjykatë, nga ana e kadiut (gjykatësit), ose i është deleguar kjo përgjegjësi ndonjë përfaqësuesi tjetër të tij, si myftiut të zonës ose imamit të xhamisë. Kjo kurorë e lidhur nga myftiu a imami është njohur edhe juridikisht nga gjykata. Së paku kështu ka funksionuar gjatë Perandorisë Osmane. Mirëpo më vonë, me krijimin e shteteve nacionale dhe shekullare ose laike, në shumë prej tyre dhe për arsye të shumta praktike, lidhja e kurorës është marrë në kompetenca të shtetit. Kështu, mbështetur në kodet civile të shumë shteteve, edhe të atyre me shumicë muslimane, për këtë janë angazhuar zyra të veçanta të ofiqarisë, që bëjnë regjistrimin e gjendjes civile të qytetarëve, si lindjet, emërtimet, martesat (kurorëzimet), shkurorëzimet, vdekjet etj. Por paralelisht është lidhur edhe kurorë fetare me imam në xhami ose në shtëpi të familjes, ose në kishë edhe të shoqëruara me ceremoni fetare nga ana e priftit. Dhe kjo është bërë ose para ose pas lidhjes së kurorës në zyrën e ofiqarisë, pra në mënyrë të pavarur dhe paralele me atë të shtetit.

Në shtetet me shumicë muslimane, si Arabia Saudite, Jordania, Jemeni, Egjipti etj., ka zyra të veçanta shtetërore me nëpunës të trajnuar e të licencuar, ndër ta imamë dhe jo imamë, të cilët e lidhin kurorën konform mësimeve islame. Dhe kjo është e vetmja kurorë që lidhet atje. Nuk ka më kurorë tjetër që do të bëhej veçmas në xhami ose nga ana e imamit të xhamisë.

Në Turqi dhe në disa vende të tjera islame, ku për bazë është marrë Kodi Civil Zviceran, ka dallim midis kurorëzimit publik te ofiqari dhe atij fetar në xhami ose në familje të çiftit që po martohen. Në disa prej tyre kushtëzohet lidhja e kurorës fillimisht te ofiqari, te gjendja civile, e pastaj mund të bëhet kurorëzimi fetar. Te të gjitha këto, kurorëzimi fetar ka vetëm efekt dhe fuqi shpirtërore, nuk ka asnjë detyrim juridik sipas kodeve të tyre civile.

Në Republikën e Shqipërisë, neni 42 i Kodit të Familjes e shpall të pavlefshme në kuptimin juridik çdo martesë që nuk është lidhur te gjendja civile: „Martesa që nuk është lidhur publikisht dhe përpara nëpunësit të gjendjes civile është e pavlefshme.“ Kjo nënkupton se martesa fetare nuk ka fuqi juridike dhe ekzekutuese, por natyrisht që mbetet ajo fetare, shpirtërore. Është me rëndësi të sqarohet pozicioni i KMSh-së (Komuniteti Musliman i Shqipërisë) në këtë kontekst, i cili në vitin 2017 të gjitha myftinive në vend u dërgon një qarkore me këtë përmbajtje: „I nderuari Myfti, bazuar në problematikën e ngritur nga institucionet shqiptare dhe përfaqësitë e huaja të akredituara në Tiranë, kërkojmë vëmendjen tuaj që të informoni nga afër personelin në varësinë tuaj dhe në veçanti imamët se celebrimi sipas traditës islame duhet të bëhet vetëm pasi palët e interesuara të jenë pajisur me aktin zyrtar të celebrimit ‘Certifikata martesore’ e lëshuar nga zyra e Gjendjes Civile.“

Në Republikën e Maqedonisë së Veriut kjo çështje është lënë e hapur, vetëm duke e theksuar vlefshmërinë e kurorëzimit publik te gjendja civile. Neni 30 i Kodit të Familjes thotë: „Бракот склучен по верски обичаи не произведува правно дејство“ (Martesa e lidhur sipas traditave fetare nuk prodhon efekt juridik). Sipas njohurive që kemi, atje është e lejuar që martesa fetare të lidhet para ose pas martesës te zyrat e gjendjes civile.

Në Republikën e Kosovës kjo pikë është rregulluar pak më ndryshe. Sipas Ligjit për Familjen, në pikën 7, përfshihet Rregullativa për martesën religjioze (fetare). Në nenet 36-38 thuhet: „36. Personat që dëshirojnë të lidhin martesë në pajtim me rregullat fetare (religjioze) nuk mund ta bëjnë një gjë të tillë, përderisa ata nuk e dëshmojnë lidhjen e martesës ligjore me certifikatë të lëshuar nga regjistri i ofiqarit. 37.1 Zyrtari nga bashkësia religjioze, përpara të cilit është lidhur martesa sipas rregullave fetare, i dërgon ofiqarit dokumentin e nënshkruar nga bashkëshortët, dëshmitarët dhe nga përfaqësuesi i bashkësisë fetare, duke e dokumentuar me këtë lidhjen e martesës.  37.2 Dokumenti i paraparë në paragrafin 1 të këtij neni do t’i dërgohet ofiqarit brenda afatit prej pesë ditësh nga dita e lidhjes së martesës.  38.1 Ofiqari është i detyruar që të regjistrojë martesën e lidhur në mënyrë religjioze brenda tri ditësh pas pranimit të dokumentit të paraparë në këtë Ligj. 38.2 Menjëherë pas regjistrimit të martesës religjioze në librin amëz të të kurorëzuarve, ofiqari do të lëshojë certifikatën e martesës fetare (religjioze).“

Martesa (kurorëzimi) në Zvicër

Ne vendet perëndimore, ndër to edhe në Zvicër, për zona a qarqe (Bezirk) të caktuara, veprojnë Zyrat e Gjendjes Civile (Zivilstandesamt), në të cilat, ndër të tjera lidhet edhe kurora e martesës. Kjo është bërë qysh herët, për arsye të zënkave, fërkimeve e rivaliteteve të ndryshme kishtare e politike në vend. Për ta rregulluar këtë rrëmujë dhe paralelizëm në çështjen e lidhjes së kurorës, p.sh. Zvicra në vitin 1907 e sjell në Kodin Civil (Zivilgesetzbuch), në paragrafin 3 të nenit 97 këtë dispozitë: „Eine religiöse Eheschliessung darf vor der Ziviltrauung nicht durchgeführt werden.“ (Nuk mund të lidhet kurorë fetare para se të lidhet ajo civile (në Zyrën e Gjendjes Civile)). Pra, me këtë dispozitë ndalohet lidhja e kurorës sipas mësimeve fetare të cilësdo fe, para se ajo të lidhet te organet shtetërore. Ky rregullim normativ është bërë në një kohë kur nuk ka pasur fare muslimanë në Zvicër, por kjo gjithsesi se na përfshinë edhe ne sot dhe çdo komunitet tjetër fetar në vend. Bile në vitin 2012 xhamive tona këtu në Zvicër na është dërguar nga ana e Ministrisë së Drejtësisë dhe të Punëve të Brendshme një qarkore lidhur me kurorëzimin fetar nga ana e përgjegjësve të komuniteteve fetare në Zvicër (Merkblatt – Religiöse Eheschliessung durch Verantwortliche religiöser Gemeinschaften in der Schweiz), ku në mënyrë të qartë u kumtohet dhe u rikujtohet imamëve dhe kryesive të xhamive ndalesa e lidhjes së kurorës fetare, para asaj në Zyrat e Gjendjes Civile. Martesa fetare mund të lidhet vetëm pasi të parashtrohet certifikata e martesës ose e ashtuquajtura „kartë e identitetit familjar“ (Familienausweis). Aty theksohet edhe fakti se këto kurorëzime fetare, pa ose para atyre civile, nuk kanë efekt juridik. Ata që mund të kenë lidhur kurorë fetare në ndonjë shtet ku kurorëzimi fetar ka efekt juridik, në Zvicër kjo kurorë quhet e pavlefshme. Ai çift quhet si i pamartuar juridikisht (Nichtehe). Që nënkupton për shembull se në rast të lindjes së fëmijës vetëm me kurorë fetare, ky nuk mund t’i përshkruhet edhe babait, porse vetëm nënës. Mosrespektimi i kësaj dispozite juridike, sipas qarkores, parasheh dënime sipas neneve 271 (Verbotene Handlungen für einen fremden Staat – Veprime të ndaluara për një shtet të huaj), 287 (Amtsanmassung – prezumim i paautorizuar i detyrave zyrtare) dhe 292 (Ungehorsam gegen amtliche Verfügungen – Mosdëgjueshmëri ndaj urdhëresave zyrtare) të Kodit Penal (Strafgesetzbuch) të Zvicrës, deri në tre vjet dënim me burg ose gjobë.

Në vitet e fundit ka pasur disa nisma politike për ta ndryshuar paragrafin e këtij neni. Kështu në vitin 2017 deputeti Pierre-André Page i Partisë Popullore të Zvicrës (SVP) parlamentit zviceran ia parashtroi kërkesën për heqjen e plotë të kësaj ndalese. Arsyetimet e tij ishin se kjo ndalesë i takon kohës së «luftës kulturore» të së kaluarës, se më vonë (në vitin 1998) me këtë është dashur t’u jepet shenjë sidomos qytetarëve me origjinë nga shtete të huaja, ku kurorëzimet fetare bartin efekt juridik, që këtë të mos e keqkuptojnë dhe të mos e keqpërdorin edhe këtu në Zvicër, se në dekadat e fundit kanë ndodhur ndryshime të mëdha, sidomos kur është në pyetje forma e bashkëjetesës, me futjen e kategorisë «partnerë të regjistruar» dhe me demokratizimin e konkubinatit dhe «të martesave për të gjithë», dhe se të vetmet që mbeten të ndaluara në këto procese për një politikë liberale martesore, janë martesat fetare, dhe kjo nuk është aspak koherente. Parimi i pavarësisë së kishave (komuniteteve fetare) si dhe parimi i ndarjes së kishës nga shteti, duhet të jenë një arsye plus që të lejohen pa kufizime kurorëzimet fetare. Çiftet fetare nuk duhet më të diskriminohen, në qoftë se duan vetëm një kurorëzim para Zotit dhe nuk duan kurorëzim në Zyrat e Gjendjes Civile.

Qeveria federale zvicerane, pas dy muajsh, del me qëndrimin se kjo kërkesë e partisë SVP duhet të refuzohet, për arsye të sigurimit të sistemit juridik, të mos krijohet përshtypja në opinion se kurorëzimet fetare bartin efekt juridik dhe se të njëjtat mund t’i zëvendësojnë kurorëzimet civile, se në vitet e fundit është rritur numri i martesave të dhunshme dhe i minoreneve, se qeveria ka marrë disa masa efektive dhe të kushtueshme për luftimin e këtyre dukurive dhe se heqja e kësaj ndalese do të jepte një sinjal të gabuar dhe një kundërefekt. Qeveria e përmend edhe rastin e Gjermanisë, e cila në vitin 2009 e hoqi ndalesën e kurorëzimeve fetare para atyre civile, porse me rritjen e numrit të martesave të minoreneve, sidomos në radhët e refugjatëve dhe të azilkërkuesve, në vitin 2017 është dashur ta rikthejë pjesërisht këtë ndalesë.

Dy vite më vonë, më 2019, partia SVP e tërheq prapë këtë kërkesë, me çka ky ligj, me paragrafin 3 të nenit 97, mbetet akoma më tej në fuqi.

Nga i gjithë ky diskutim nënkuptojmë se pas një rregullimi të këtillë normativ qëndrojnë më së paky tri arsye, të cilat mëtojnë që:

1. të pengohet martesa e hershme e fëmijëve minorenë, nën moshën 18 vjeçe,
2. të pengohet martesa e dhunshme, sidomos e femrave,
3. të pengohet martesa e shumëfishtë, poligamia.

Të tria këto veprime, sipas Kodit Penal të Zvicrës (KPZ), janë të dënueshme.

Neni 94 i Kodit Civil të Zvicrës (KCZ) parasheh: „Martesën mund ta lidhin dy persona që kanë mbushur moshën 18 vjeç dhe kanë aftësi gjykuese.“ Neni 105, paragrafi 6 parasheh: „Shkaku i pavlefshmërisë së pacaktuar të një martese ekziston nëse: …njëri nga bashkëshortët është i mitur, përveç rastit kur vazhdimi i martesës korrespondon me interesat kryesore të këtij bashkëshorti.“ Me këtë rast kjo martesë shpallet e pavlefshme. Ata që e lidhin kurorën e një të mituri ose të miture, i shkelin këto nene të KCZ, me çka dënohen sipas neneve 287 dhe 292 të KPZ, pra deri në tre vjet dënim me burg ose gjobë.

Neni 181a, paragrafi 1 dhe 2, i KPZ thotë: „Kushdo që detyron dikë të lidhë një martesë ose të regjistrojë një partneritet me dhunë ose kërcënime për dëmtim të rëndë ose me kufizime të tjera të lirisë së veprimit, do të dënohet me burgim deri në pesë vjet ose me gjobë. Kushdo që këtë kundërvajtje e ka kryer jashtë vendit, por që për momentin ndodhet në Zvicër dhe nuk ekstradohet, gjithashtu i nënshtrohet ndjekjes penale.“

Neni 215 i KPZ thotë: „Kushdo që lidh një martesë ose regjistron një partneritet edhe pse është i martuar ose jeton në një partneritet të regjistruar… dënohet me burgim deri në tre vjet ose me gjobë.“

Përmbyllje

Pa pasur nevojë të hyjmë në diskutimin se cili nen i këtyre ligjeve ose kodeve nuk përputhet me cilin interpretim fetar islam, pasi kjo do t’i tejkalonte kufijtë e këtij artikulli, ne e theksojmë obligueshmërinë e respektimit të ligjeve në fuqi të shtetit ku jetojmë ne si muslimanë. Asnjë shtet sot nuk toleron ligj, kod ose sistem juridik paralel. Secili shtet i ka kodet dhe ligjet e veta, por i ka edhe pushtetet për zbatueshmërinë e të njëjtave.

Unë e shoh si përgjegjësi personale që të bëj apel te kolegët e mi imamë, te xhamitë dhe te organizatat islame në Zvicër, që të kujdesen për zbatimin e plotë të kësaj rregulle, pra të lidhjes së kurorës fetare islame, vetëm pasi të jetë lidhur kurora te zyrat e gjendjes civile (Zivilstandesamt). Kjo mund të bëhet thjesht në të njëjtën ditë, sipas dëshirës së familjes në fjalë. Nuk e vë në dyshim nevojën se duhet të lidhet edhe kurora fetare, pasi kurorëzimi te zyrat e gjendjes civile nuk i plotëson të gjitha kushtet dhe normat që i parasheh feja islame me këtë rast, siç janë: caktimi i mehrit, lutjet, urimet fetare etj. Por, që kjo të bëhet pas martesës publike te ofiqari. Me këtë, pra me dorë dhe fuqi shteti, mbrohen më mirë edhe të drejtat dhe përgjegjësitë e çiftit bashkëshortor. Rastet e keqpërdorimit, të keqtrajtimit, të abuzimit, të mashtrimit e madje edhe të vrasjeve në emër të „nderit“, do të na mjaftojnë për ta kuptuar seriozitetin e çështjes.

Prandaj, mosrespektimi i kësaj dispozite ka pasoja juridike. Imamët që e shkelin këtë rregullativë, duhet të llogarisin në dënime me burg deri në tri vjet ose në gjobë financiare. Akoma më keq, sidomos në qoftë se kjo shkelje bëhet publike në çfarë do forme qoftë, imami në fjalë duhet të llogarisë në humbjen e besueshmërisë dhe të autoritetit edhe para shoqërisë.

Imamët dhe kryesitë e xhamive duhet t’i njoftojnë xhematet e tyre për këtë rregullim juridik dhe të njëjtët të mos kërkojnë nga imami i xhamisë një shërbim të këtillë. T’u flasin atyre për mundësinë e keqpërdorimit të vullnetit të mirë, për mundësinë e shkeljes së vlerave njerëzore, të dinjitetit e të integritetit njerëzor, sidomos të femrave, të mitura ose të rritura, në emër të Islamit, siç e kuptojnë ata që s’janë të thirrur e s’janë kompetentë për të folur në emër të Islamit.

Apeli i fundit u drejtohet teologëve që nuk e ushtrojnë detyrën e imamit, gjysmë-teologëve si dhe pseudo-teologëve, që të mos e shfrytëzojnë gjoja zbrazëtinë juridike, duke menduar se nuk janë të punësuar si imamë dhe se u jepet e drejta për „t’i shpëtuar të rinjtë e të rejat nga mëkati, nga jeta jashtë martesore“, gjë të cilën nuk e dëshiron askush e as ne si imamë të punësuar. Kjo e këtyre të fundit është shkelje dhe vepër penale e dyfishtë: 1. këta, në mënyrë të paautorizuar dhe të paligjshme, i marrin përsipër detyrat dhe kompetencat e imamëve të punësuar në xhamitë gjegjëse, dhe 2. e shkelin ligjin e shtetit zviceran.

Mbetet përgjegjësi e imamëve, e kryesive të xhamive dhe e organizatave islame në vend, që t’i denoncojnë personat e këtillë përpara organeve shtetërore. E di që kjo e fundit do t’u tingëllojë shumë ashpër atyre që janë mësuar të jetojnë në mjegull, pra në anarki e kaos, dhe do të na akuzojnë me çfarëdo lloj epitetesh, por, pa u brengosur për këtë, ne e kemi për detyrë si udhëheqës shpirtërorë të muslimanëve të këtushëm që vetë ta respektojmë rendin kushtetues dhe ligjor të vendit ku jetojmë dhe të kërkojmë nga xhematlinjtë tanë, që i çmojmë dhe na çmojnë, ta bëjnë të njëjtën.

Allahu i Gjithëmëshirshëm ju mbuloftë me mëshirën dhe bekimet e Tij!

Kreuzlingen, 7 mars 2024

(DAIGS)