Mr. Rejhan Neziri

Kur’ani dhe në përgjithësi feja islame, i drejtohet njeriut në shenjë dashurie dhe mëshire e pafund e Zotit, i Cili pasi e krijoi njeriun, atij i dërgoi profetë e libra të shenjtë, për t’ia treguar rrugën më të shkurtër për arritjen e lumturisë në këtë dhe në botën tjetër.

I pari që nis të flasë në këtë komunikim është Zoti, All-llahu xh.sh.. Ai i foli Ademit a.s. pasi e krijoi, dhe Ademi a.s. iu përgjigj këtij komunikimi. Zoti, përmes pejgamberëve, i foli edhe mbarë njerëzimit në gjuhën që ai e merr vesh. Kështu Zoti i foli Musait a.s. në gjuhën e vjetër hebraishte, Isait a.s. i foli në gjuhën arameje, Muhammedit a.s. i foli në gjuhën arabe të shekullit të shtatë. Pra, në komunikim me njerëzit dhe me profetët, Zoti e përdor gjuhën e popullit të profetit. Kjo, prapëseprapë mbetet një gjuhë njerëzore, me të gjitha karakteristikat e saj, me sinonime, përngjasime, alegori e të tjera stile rrëfimi e ligjërimi.

Si çdo libër tjetër fetar, edhe Kur’ani, me gjuhën e tij, me ajetet apo vargjet e tij, u drejtohet njerëzve të kategorive të ndryshme të zhvillimit intelektual, emocional dhe estetik për ta shprehur Vullnetin e Zotit. Kur’ani e ka parasysh ngritjen e vetëdijes së gjithmbarshme të njerëzimit, prandaj edhe u drejtohet atyre me nivele dhe stile të ndryshme komunikimi. Siç shprehet edhe filozofi musliman nga Andaluzia, Ibni Rushdi (1126-1198), apo siç njihet në botën perëndimore Averroesi, Kur’ani u drejtohet të gjitha grupeve të njerëzve dhe për këtë ai përdor më së paku tri forma ligjërimi apo argumentimi: demonstrativ (burhani), dialektik (xhedeli) dhe retorik (hitabi). Me formën e parë të ligjërimit, pra atë demonstrative, sipas Ibni Rushdit, Kur’ani u drejtohet filozofëve, me formën e dytë, dialektike, u drejtohet teologëve dhe me të tretën, retorike, i drejtohet masës së gjerë. Sipas kësaj, Kur’ani e përdor gjuhën njerëzore në nivele të ndryshme për kategori të ndryshme të njerëzve me çka mëton që të gjithë këta të ushqehen me Fjalën e Zotit dhe të gjithë të binden në Vullnetin e shpallur të Zotit. Për këtë edhe Ibni Rushdi, ua zë për të madhe teologëve muslimanë si Gazaliut etj., për faktin se temat të cilat duhen diskutuar në qarqe filozofësh dhe teologësh, ata i diskutojnë me masën e gjerë dhe me këtë rast përdorin jo ligjërimin retorik që ata t’i kuptojnë ato, por atë demonstrativ dhe dialektik.

Këto forma ligjërimi të Kur’anit duhet të kihen parasysh gjithnjë kur është në pyetje sqarimi i fesë nga njerëzit e fesë, teologët, hoxhallarët, predikuesit etj.. Duke qenë se në të kaluarën pak a shumë secila kategori e teologëve dhe e ligjëruesve ka gjetur kategorinë e njerëzve që u janë drejtuar me ligjëratat apo shkrimet e tyre, sot me zhvillimin e teknologjisë së komunikimit në veçanti, është vështirë që këta njerëz të fesë ta gjejnë mënyrën më të mirë të ligjërimit. Kjo për faktin se ata ose nuk janë të aftë të bëjnë dallimin midis formave të ndryshme të ligjërimit, ose njerëzit të cilëve u drejtohen i kanë të kategorive të ndryshme, me çka vështirësohet edhe përzgjedhja e formës së ligjërimit. Prandaj, këtu kërkohet një vigjilencë e madhe e kolegëve tanë hoxhallarë. Ata besoj se të gjithë e kanë parasysh porosinë e Muhammedit a.s.: كَلِّمُوا النَّاسَ عَلَي قَدْرِ عُقُولِهِمْ! – “Foluni njerëzve sipas aftësisë së të kuptuarit të tyre!”. Është e papranueshme dhe shumë irrituese, s’ka pse të mos quhet edhe fitne-ndjellëse, që shumë kolegë tanë hoxhallarë, nëpër qyrsitë/foltoret e xhamive trajtojnë tema që në periudhën klasike janë diskutuar nëpër qarqe intelektualësh dhe të cilat sot do të duhej të trajtoheshin vetëm nëpër katedra akademish shkencore. Kjo nënkupton mungesën e përgatitjes profesionale të predikuesit. Nga ana tjetër, edhe temat që me stilin më të thjeshtë të ligjërimit ia drejton xhematit të tij të thjeshtë të katundit apo të mëhallës, ai ngrihet e ia drejton tërë botës dhe kategorive të ndryshme të njerëzve përmes asaj që sot është më e lira dhe më e kapshmja për të gjithë – pra përmes internetit dhe rrjeteve sociale. Imami, hoxha, ligjëruesi, duhet të mësohet të ndalojë incizimin dhe publikimin në internet të ligjëratave që ai i ka paraparë si ushqim shpirtëror dhe me një dozë të matur vetëm për sa ka nevojë xhemati i tij. Ose, edhe nëse lejon publikimin e tyre, le të shënojë se cilës kategori të njerëzve u dedikohet ligjërata e tij. Por, si duket, disa hoxhallarë janë kapluar nga mania e shfaqjes në publik të gjithçkaje që ata dinë dhe munden, për të dëftuar apo “dëshmuar” aftësinë, zotësinë dhe kompetencën e tyre. Kjo në fakt e dëshmon të kundërtën.

Në rastin më të freskët, dhe raste të këtilla të freskëta do të ketë vazhdimisht meqë çdokush përmes internetit ka mundësinë t’i shesë mend gjithë botës, një hoxhë një ligjëratën e tij ia përshkruan xhematit apo audiencës së vet bukuritë dhe të mirat e xhenetit. Me këtë rast, me vetëdije apo pa të, ai gjatë këtij përshkrimi e fut në lojë edhe fantazinë e tij të vockël, për t’ia bërë xhematit xhenetin më të bukur se edhe që e ka përshkruar Kur’ani dhe Muhammedi a.s.. Ai i thjeshtëzon dhe i banalizon të mirat dhe bukuritë e xhennetit deri sa s’bën më. Si duket me këtë ai e shfaq më së miri edhe një pjesë të gjendjes së vetë shpirtërore, atë që ndoshta atij i mungon, dhe të cilën mëton ta fitojë në xhenet si kompensim… S’ka dyshim se përshkrimi banal i xhennetit zë vend në kokat dhe zemrat e disa njerëzve të nivelit dhe kategorisë së tij, të cilët edhe shumë shpejt dhe lehtë – përmes shtypjes së një butoni – ia publikon atë mbarë botës, pasi mendon dhe beson se është duke bërë një vepër të mirë. Ndërkaq te të tjerët, që nuk i takojnë kategorisë së paramenduar të ligjëruesit, këto gjëra shkaktojnë irritim dhe pezmatim. Në veçanti atyre që kanë një orientim antifetar këto publikime ua shtojnë oreksin e tyre të pangopshëm për ta nënçmuar edhe më tej fenë dhe për t’i fyer edhe më rëndë muslimanët dhe hoxhallarët.

Rastësisht më ra në sy një faqe interneti, jo në gjuhën shqipe, që edhe emrin e domainit e kishte “xheneti në Kur’an” dhe e cila, duke tentuar të reflektonte përshkrimin që Kur’ani ia bën xhenetit, përdorte foto të kësajbotshme: lumenj me ujë të bollshëm e të qetë, buzë tij lule e pemë nga më të ndryshmet, si dhe një krevat të një stili klasik. Në foton tjetër shfaqet një lum me ujëvarën dhe me një pallat mbretëror të stilit barok. Në të tretën foto shfaqet një gjelbërim i bukur dhe në sfond të tij një bregdet i vendeve tropikale me palme të varura në plazh. Të gjitha këto foto, të montuara nga amatorë, mëtojnë të tregojnë se sa i bukur është xheneti.

E njëjta gjë ndodh edhe me përshkrimin vizual të ferrit, të xhehenemit. Edhe pse Zoti na ka bërë nder që nuk na ka mundësuar ta shohim xhehenemin, disa muslimanë “të devotshëm” nuk ngurrojnë ta paraqesin në foto një xhehenem me skena të ndryshme të vuajtjes se njerëzve, kryesisht që nuk mendojnë dhe nuk besojnë si ata. Imagjinatë dhe fantazi e shfryrë tej mase, fëmijërisht, në imazhin e ferrit. Ose tjetri hoxhë, duke tentuar t’i frikësojë njerëzit që nuk i praktikojnë disa rregulla të fesë, është i gatshëm që edhe agoninë e vdekjes së nënës së një shokut të tij, të cilën agoni tekefundit e ka përjetuar edhe Muhammedi a.s., njeriu më i dashur i Zotit, ta paraqesë si shenjë se ajo grua që po vdiste nuk paskësh qenë njeri i mirë, se ajo do të vuajtka në varr dhe pastaj përjetësisht në ferr. Me këtë rast, ai nuk lodhet ta ruajë sekretin e punës së tij si imam. Ato skena jo të hijshme që ai i përjeton gjatë kryerjes së detyrës së tij si imam, nuk ka të drejtë as juridike e as morale t’i shfaqë në publik. Ai është i ngarkuar juridikisht dhe moralisht ta ruajë sekretin zyrtar për çka duhet të ketë qenë betuar me rastin e nënshkrimit të kontratës së punës si imam pranë Bashkësisë Islame.

Përshkrimi si i ferrit po ashtu edhe i parajsës që bëhet në Kur’an dhe në Sunnetin e Muhammedit a.s. mendoj se duhet të kuptohet drejtë, për t’u sqaruar drejtë. Fillimisht, qëllimi kryesor pse Kur’ani flet për xhehenemin dhe xhenetin e botës tjetër kthehet sërish në këtë botë. Sa shërben përshkrimi i ferrit për t’i frikësuar dhe zmbrapsur njerëzit nga veprat e këqija në këtë botë, po aq shërben edhe përshkrimi i parajsës për t’i joshur ata të bëjnë vepra të mira në këtë botë. Qëllimi qenka krijimi i mirëqenies dhe i rehatisë në këtë botë. Përndryshe, pse do të kishte folur Kur’ani për ferrin dhe parajsën në këtë botë, që në fakt do të jenë vendbanime të botës tjetër? Pra, për të promovuar të mirën në këtë botë, e cila, sipas Kur’anit, është parakushti i shijimit të të mirave në botën tjetër. E dyta pikë që duhet të kemi parasysh me këtë rast është që ne të mos e luajmë rolin e gjykatësit dhe t’u caktojmë njerëzve vendbanimin e fundit të tyre në ferr apo në parajsë. E jona është të dëshirojmë largimin e njerëzve nga të këqijat, prandaj edhe largimin nga xhehenemi, dhe të lutemi për faljen e tyre dhe sjelljen e mirë të tyre, prandaj edhe afrimin e tyre për në xhenet. E treta pikë që duhet pasur kujdes gjatë përshkrimit të xhehenemit dhe, sidomos në rastin tonë, të xhenetit, është të dihet se këto përshkrime kur’anore dhe profetike janë ekzemplare, ato nuk e paraqesin pamjen e plotë të xhenetit, pasi për këtë do të duhej të shpalleshin edhe shumë Kur’ana të tjerë; dhe se ato e reflektojnë edhe realitetin historik të kohës kur është shpallur Kur’ani. Shumë përshkrime të xhenetit, meqë ai do të jetë vendkompensimi më i mirë për veprat e mira dhe për vuajtjet e shumta të kësaj bote, reflekton nevojat reale të njeriut të shek. VII të Arabisë si dhe shijen estetike të tij. “Atë që nuk e arrini në këtë botë, do ta gjeni shumëfish në xhenet; ajo prej çka jeni privuar në këtë botë, do ta gjeni më të bukur e më të shijshme në xhenet” – është mesazhi kryesor i këtij ligjërimi. Ky nuk është një premtim bosh i Zotit, nuk është mashtrim, nuk është fiktiv, por i vërtetë. Po kaq e vërtetë është se edhe përshkrimi i xhenetit, jo xheneti vetë, në një farë mase është historik. Ai i reflekton, siç thashë, nevojat dhe shijet e njeriut të kohës së Muhammedit a.s.. Besimtarëve të devotshëm që jetojnë në shkretëtirë, nuk është e arsyeshme t’u premtosh shkretëtirë në xhenet, por kopshte të gjelbra me ujë të bollshëm e me pemë e perime që nuk shteren kurrë. Kjo reflekton atë që i mungon besimtarit të Gadishullit Arabik, por jo domosdo edhe një muslimani që jeton të themi në Zvicrën e gjelbër dhe të pasur. Tjetra, mashkulli arab e ka fiksim femrën me sy të mëdhenj, prandaj edhe hyritë e xhenetit përshkruhen si të bukura e symëdha. Kjo reflekton shijen estetike të mashkullit arab, por jo domosdo edhe të muslimanit evropian, aziatik a afrikan. Muslimanët e këtyre vendeve të tjera janë të fiksuar pas bukurosheve me pamje tjera. Në këtë kontekst, lirisht mund të themi se këto përshkrime në njëfarë mase janë relative. Jo gjithçka që Kur’ani dhe sunneti e përshkruajnë si pjesë të mirësisë dhe bukurisë së xhenetit është domosdo e tillë edhe për çdo musliman të botës, e lëre më të jetë interesante dhe e kuptueshme për jo-muslimanët. Kjo nuk do të thotë se ato janë fiktive, të rrejshme, por janë të pjesshme dhe ekzemplare. “Në xhenet njeriu do të gjejë, siç thotë Muhammedi a.s., të mira e bukuri që mendja e tij kurrë nuk mund t’i ketë paramenduar, syri i tij kurrë nuk mund t’i ketë parë dhe veshi i tij kurrë nuk mund t’i ketë dëgjuar”. Mendoj se ky hadith është përshkrimi më gjithëpërfshirës dhe më i kapshëm, me këtë edhe më joshës dhe më atraktiv i xhennetit, për të gjithë njerëzit dhe për të gjitha kohët. Detajet tjera që i sjell Kur’ani dhe sunneti janë vetëm disa aspekte dhe pjesë a shembuj të tij, jo edhe komplet ai.

Edhe dëshira e një imami apo jo-imami për ta përshkruar xhenetin me diçka më tepër seç e bën këtë Kur’ani dhe sunneti, tregon vetvetiu se herë-herë këto përshkrime të Kur’anit dhe sunnetit na duket sikur nuk janë të mjaftueshme, prandaj e shtojmë aty edhe fantazinë tonë.

Për këtë arsye themi se thjeshtëzimi i tepruar dhe banalizimi i skajshëm si gjatë përshkrimit të xhehenemit ashtu edhe të xhenetit, duke i reduktuar ata si vende ku përjetohet vetëm vuajtja fizike apo edhe ku përjetohet vetëm dëfrimi trupor a epsharak, duke e anashkaluar vuajtjen apo gëzimin shpirtëror, nuk e prodhojnë efektin e pritshëm, atë që e synojnë Kur’ani dhe suneti.

Po e përsëris, banalizimi i xhehenemit dhe i xhenetit, e shfaq edhe një pjesë të gjendjes shpirtërore të ligjëruesit, tregon kush në fakt është ai, çfarë preferencash e çfarë manish apo fiksimesh ka në fakt ai vetë. Edhe ata që e proklamojnë këtë banalizim, po edhe ata që mëtojnë ta denoncojnë këtë, duke e bërë këtë me një fjalor edhe më banal se i pari, qoftë edhe nën petkun e një gazetari a analisti, në fakt tregojnë se sa identikë ata të gjithë janë në këtë pikë. Poeti mistik Xhelaluddin Rumiu thotë: „Goja është si kapaku i tenxheres. Sapo të hapet pak e të dalë era jashtë, e kupton se ç’zihet brenda“.