Bashkim Aliu

Është botërisht e njohur se shpërthimi i virusit Covid 19, së pari në qytetin kinez Vuhan e pastaj edhe në mbarë globin, shkaktoi mobilizim të përgjithshëm në mbarë botën, në të gjitha nivelet dhe nga të gjitha instancat, gjë që na bëri të kuptojmë se aq sa kemi nevojë për globalizmin, aq kemi nevojë imediate për riformulimin e botëkuptimit për globalizmin, familjen dhe prioritetet në jetën e njeriut dhe shoqërisë, ngase paska qenie më të globalizuara se aderuesit njerëzor të globalizmit. Bile, kjo qenie mikroskopike, inicoi edhe debate të shumta në më tepër fusha, si: medicinë, farmaci, administratë, ekonomi, financa, ekologji, teknologji ushqimore, higjienë, masa preventive, transport, religjion, etj. Në gjithë këtë debat, nuk u la pa u përfshirë edhe feja, gjegjësisht aspekti doktrinar dhe trajtimi i kësaj dukurie në kontekst fetar. Këtu, jo vetëm që nuk ngelën anash, por edhe u theksuan debatet e teologëve të proviniencës islame për disa aspekte të kësaj pandemie në kontekst fetar, më saktë në kontekst doktrinar apologjetik. U prekën shumë tema e kësaj natyre, e që në gjykimin tim, dy ishin më të mprehta: 1-Çka ka thënë Zoti, ajo do të bëhet, ashtu që mos u merr me këtë çështje; 2-Covid 19, a është dënim i Zotit apo sprovë, apo dukuri natyrore.

Të dy këto çështje të ngritura meritojnë përgjigje adekuate me qëllim që mos të lëshohemi në debate të rrezikshme me pasoja afatgjata për komunitetin musliman, dhe mos të emetohen sinjale negative të gëzimit me fatkeqësitë njerëzore si ndëshkim nga Zoti. Kjo, ngase me këtë logjikë, prishet sistemi substancial i konceptit të thirrësit dhe kumtimit të fesë, ngase ata që vokabullari islam i quan“përgëzues”, “lehtësues” dhe “thirrës”, transformohen në “tmerrues”, “vështirësues” dhe “gjykatës”, ndërkaq Krijuesi i njeriut dhe kozmosit, i Gjithmëshirshmi, prezantohet ekskluzivisht në cilësi të hakmarrësit dhe ndëshkuesit të njeriut për mëkatet që i bën.

Qëndrimi i drejtë fetar është se, ne si njerëz, nuk kemi të drejtë të gjykojmë për diçka se është dënim prej Zotit, ngase komunikimi me Zotin përmes shpalljes, përfundoi me vdekjen e të Dërguarit të fundit të Allahut, Muhamedit, paqja e Allahut qoftë mbi të. Për pasojë, ne nuk dimë se ajo që po ndodh, është dënim apo sprovë, apo është rezultat i neglizhencës së njeriut. Ajo që dihet e sigurtë është se Allahu i Madhërishëm vetë vendos cilin do ta dënojë në Botën Tjetër-Ahiret, ndërkaq në këtë botë, ne nuk dimë se cilin e dënon e cilin e sprovon, ngase nuk kemi komunikim me Krijuesin përmes shpalljes, ashtu që nuk është drejtë që ne t’ia vemë emrin dhe ta përcaktojmë. Ajo që janë ndëshkuar disa popuj të mëhershëm, ne e kemi kuptuar nga ajo që na ka rrëfyer Krijuesi në Kur’anin famëlartë dhe përmes gjuhës së të Dërguarit të Tij të fundit, ndërkaq ne, nuk e kemi atë kompetencë që për atë për të cilën nuk ka rrëfyer, ta cilësojmë dënim. Së këtejmi, për t’i dhënë fund këtij debati i cili paraqet rrezik potencial për keqkuptime dhe akuza, e me këtë edhe distancimin e njerëzve nga Islami, duhet të ngelemi në konceptin e sprovës, ngase kështu është shprehur edhe vetë Krijuesi në Kur’an:<>(el-Bekare: 155). Me këtë rast, nuk duhet anashkaluar pasojat të cilat shkaktohen nga vetë njeriu. Për atë që ne jemi fajtorë, ta fajsojmë vetveten, e jo tjerët, aq më pak Krijuesin. I dërguari i Allahut, Ibrahimi tha:<>(esh-Shuaraë: 80). Pra, sëmundjen ia atribuoi vetes, ndërkaq shërimin Krijuesit. Po ashtu, nuk mund as ta mohojmë të drejtën e Krijuesit që të ndëshkon, por pa të drejtë prëcaktimi nga ana jonë.

Së këtejmi, në këtë debat doktrinar, drejtimi i duhur shtrihet në këshillat, instruksionet, udhëzimet, optimizmin, nxitjen për punë të mira, korigjimin e vetvetes, pendimin, pastrimin shpirtëror,ndihmën e ndërsjellë, etj., që duhet të jenë preokupimi dhe përcaktimi kryesor i thirrësve islam, me çka do të ishim konstruktiv, produktiv, pozitiv dhe kooperues me të gjitha palët të cilët punojnë për tejkalimin e krizës në shoqëri, si dhe, me theks të veçantë, do të përçonim një mesazh pozitiv për Islamin dhe Krijuesin si Mëshirues dhe Edukues.

Çështja tjetër, mjaft e rëndësishme që është shtruar për debat, prek fushën e besimit, konkretisht segmentin e determinizmit, që është një nga çështjet më delikate për t’u shpjeguar në fushën e besimit. Ata që e neglizhojnë kujdesin dhe masat preventive nga sëmundjet, thonë se “bëhet vetëm ajo që ka shkruar Allahu”, pa marrë parasysh si veprojmë ne, duke u thirrur në ajetin:<>(et-Tevbe: 51).

Ky ajet është i saktë, mirëpo, ta përdorish këtë ajet për ta justifikuar neglizhencën, mosmbrojtjen dhe shmangien e ndërmarjes së masave preventive, është abuzim me kuptimin dhe përdorimin e ajetit për të mbështetur qasje individuale, joobjektive dhe teptisje në analiza të teksteve fetare, siç u tha edhe shoku i të Dërguarit të Allahut, Aliu, Allahu qoftë i kënaqur me të, grupimit Havarixh, kur këta e keqinterpretonin një ajet të Kur’anit:”Fjalë e vërtetë, e vënë në kontekst të gabuar”, gjegjësisht ajeti është i saktë, por me të ju keni synuar të mbështesni një tezë të gabuar.

Kuptimin dhe interpretimin ekskluzivisht determinist të ajetit 51 të kaptinës et-Tevbe, e mohon ajeti tjetër, i cili e precizon qartë lidhjen shkak-pasojë, e që me fjalë tjera, e ven rezultatin brenda kontekstit të veprimeve që njeriu vetë vendos t’i bën. Allahu i Madhërishëm ka thënë:<<…e mos hidhni veten në rrezik dhe bëni mirë, se me të vërtetë Allahu i do bamirësit>>(el-Bekare: 195). Çfardo që të ketë qenë shkaku që lidhet drejtpërdrejtë me këtë ajet, kuptimi i përgjithshëm dhe konkret i tekstit të ajetit ngelet deçiziv në domosdoshmërinë e shmangies me vetëdije të çdo situate që ve në rrezik jetën e njeriut, apo e dëmton njeriun në ndonjë mënyrë. Teksti i ajetit është i qartë se njeriu nuk lejohet që me vetëdije t’ia ekspozon veten rrezikut. Këtu përfshihet edhe mbrojtja prej virusit Covid 19, si një faktor serioz i dëmtimit të shëndetit të njeriut, edhe pse të gjitha grupmoshat nuk janë në nivel të njejtë të rrezikut nga ky virus. Në këtë linjë renditen edhe thirrjet e Allahut të Madhërishëm në Kur’an, që të veprohet në drejtimin e duhur, e jo të futemi në botën e parazitëve, pasivëve dhe jo vepruesve, me pretekste të paragjykuara të ndërtuara mbi induktim të gabuar të teksteve fetare. Me këtë rast, sa për ilustrim, mund t’i përmendim thirrjet e të Lartmadhërishmit në Kur’an:<< O ju që besuat, rrini të përgatitur (të armatosur) dhe dilni (për në luftë) grup pas grupi apo të gjithë së bashku>>(en-Nisaë: 71); <>(el-Enfalë: 60).

Një aspekt shumë i rëndësishëm i marrjes parasysh të shkaqeve dhe delegjitimimin e interpretimit ekslkluzivisht determinist të ajetit, është vetë historia e shpalljes së Kur’anit dhe dispozitave juridike Islame. Vetë Krijuesi, i Cili ka fuqi të bën çdo gjë, me këtë rast, t’ia mundësojë të Dërguarit të Tij që përnjëherë ta pranon gjithë Kur’anin, si dhe t’i bën njerëzit që përnjëherë t’i pranojnë të gjitha dispozitat legjislative fetare, caktoi që Kur’ani të shpallet brenda 23 vitesh, me çka u dha mesazh njerëzve se, në aspektin e kohëzgjatjes, është marrë parasysh natyra njerëzore dhe ligjet e natyrës, që Ai vetë si Krijues i ka vënë, me çka edhe ata do të duhet të mos dalin prej këtyre kornizave në vlerësimet dhe gjykimet e tyre. Po ashtu, shpallja sukcesive e dispozitave juridike islame, me theks të veçantë pas kalimit të të Dërguarit të Allahut dhe komunitetit musliman në Medine, gjegjësisht pas shpërnguljes-Hixhretit, tregon qartë se gjërat janë zhvilluar në përputhje me konceptin shkak-pasojë, që Krijuesi i Madhërishëm zogjodhi ta bëjë mësim për ne se si duhen trajtuar gjërat, dhe se shkaqet dhe veprimet, nuk janë jashtë konceptit të “Kaderit”(Caktimit të Zotit të Madhërishëm).

Narrativi Kur’anor për mëkatet e mëdha në veçanti dhe përgjegjësinë e njeriut në Botën Tjetër-Ahiret, si dhe për Xhehenemin, dhe përgjigjen ndaj njeriut që mos çuditet se çka e gjeti, ngase kjo është ajo që ka mbjellur ai vetë si njeri, përjashton mundësinë e mosshqyrtimit të shkaqeve dhe veprimeve si element substancial në formësimin e botëkuptimit për Kaderin-Caktimin e Zotit.

I Dërguari i Allahut, paqja e Allahut qoftë mbi të, është shembulli më i mirë i kuptimit dhe zbatimit të Kur’anit famëlartë. Vetë i Dërguari i Allahut, edhe pse më mirë se çdo kush tjetër e kuptonte ajetin:<< Thuaj:”Neve nuk na godet asgjë tjetër, përveç çka na është caktuar nga Allahu; Ai është ndihmëtar yni”. Prandaj, vetëm Allahut le t’i mbështeten besimtarët>>(et-Tevbe: 51), kur nisej për në luftë, siç shënojnë analet historike dhe burimet e traditës profetike-Sunetit, i bënte përgatitjet e duhura në kuptim të mobilizimit të njerëzve, armatimit, kafshëve për transport, dhe me thekst të veçantë, veshjen e mbrojtjes së hekurt. Së këtejmi, të gjitha këto elemente na udhëzojnë në qëndrimin e drejtë në mbrojtje nga epidemitë dhe sëmundjet ngjitëse, në këtë rast nga virusi Covid 19. Bazuar në sa u përmend, rreziku nga ky virus me përmasa globale, nuk mund të minimizohet dhe nuk mund të mos merren masa të duhura preventive, duke u thirrur ekskluzivisht në kuptim determinist të ajetit të përmendur, gjegjësisht se do të na ndodh vetëm ajo që ka shkruar Allahu, pa marrë parasysh çak veprojmë.

Kur jemi te mbrojtja nga sëmundjet dhe mos veprimi sipas unterpretimit determinist të ajetit në fjalë, pa u shkoqitur në dritë të shkaqeve dhe pasojave që janë parim i pakontestueshëm i besimit, i Dërguari i Allahut në disa thënie të tij qartë dhe pa ekuivoke e precizon kuptimin e vërtetë të ajetit në fjalë. Buhariu ka transmetuar në Sahih-un e tij, se i Dërguari i Allahut, paqja e Zotit qoftë mbi të, jep udhëzim univerzal që vendet ku është përjapur një epidemi, mos të lehen të hapura, por ata që janë në atë vend, të mos dalin prej atje, dhe tjerët të mos shkojnë në atë vend. Nëse i Dërguari i Allahut, paqja e Zotit qoftë mbi të, do ta miratonte një interpretim të tillë determinist, duke përjashtuar ndikimin e shkaqeve në rezultat dhe pasoja, nuk do të ishte shprehur kështu në këtë hadith, ngase kolizioni me ajetin do të ishte më tepër se i dukshëm. Në këtë kontekst, siç përcjell Ibn Maxhe në Sunen-in e tij, i Dërguari i Allahut intervenoi edhe në një rast konkret. Fjala është se, në një rast, në Medine erdhën disa persona të fisit Thekif për t’i dhënë besë të Dërguarit të Allahut për lojalitet ndaj Islamit dhe muslimanëve. Mirëpo, në mesin e tyre kishin edhe një të sëmurë me sëmundje ngjitëse, e i Dërguari i Allahut, paqja e Allahut qoftë mbi të, e urdhëroi që të kthehet, mos të vijë në tubimet e tyre, por t’ia përcjellin miratimin e të Dërguarit të Allahut. Ky rast është i qartë dhe nuk don koment se i Dërguari i Allahut, paqja e Allahut qoftë mbi të, i morri parasysh shkaqet që mund të ndikojnë negativisht dhe të shkaktojnë pasoja, e nuk mbështeti qasje deterministe e zhveshur nga shkaqet dhe pasojat, ndaj caktimit të Allahut. Po në këtë drejtim pozicionohet edhe thënia e të Dërguarit të Allahut, të transmetuar nga Buhariu, ku ai thotë:”Ik prej Lebrëz, sikur që ik prej luanit”.

Thënë përmbledhtas, prononcimi i të Dërguarit të Allahut, paqja e Allahut qoftë mbi të, në një transmetin të përcjellur nga Ahmedi në Musned-in e tij, se në asnjë mënyrë nuk lejohet dëmi, qoftë dëmi fillestar ndaj dikujt, apo dëmi që pason si masë reciproke, vë pik mbi “i” se njeriu do të llogaritet për veprat e veta me të cilat e dëmton tjetrin, dhe as veprat e njeriut janë ato që e determinojnë ndëshkimin apo shpërblimin, e jo Allahu i Madhërishëm, ngase këtu kemi të bëjmë me vepra ku ka hapësirë të lirë veprimi dhe zgjedhjeje për njeriun.

Tash, përfundojmë me thënien e shokut të të Dërguarit të Allahut, kalifit të dytë të muslimanëve, Omerit, Allahu qoftë i kënaqur me të, i cili kur morri vesht se në Sham është përhapur epidemi, refuzoi të futet në këtë territor. Ebu Ubejde ibn el-Xherah, një shok i të Dërguarit të Allahut, kur kuptoi se Omeri refuzon të futet në këtë territor, e pyeti:”A ikën prej caktimit-Kaderit të Allahut?” Omeri, Allahu qoftë i kënaqur me të, ia ktheu:”Po, ikim prej caktimit të Allahut, në caktimin e Allahut”(Transmetimin e përcjell Buhariu dhe Muslimi).

Ajeti:<< Thuaj:”Neve nuk na godet asgjë tjetër, përveç çka na është caktuar nga Allahu; Ai është ndihmëtar yni”. Prandaj, vetëm Allahut le t’i mbështeten besimtarët>>(et-Tevbe: 51), është shumë i rëndësishëm për aspektin psikologjik të njeriut ngase ka impakt të drejpërdrejtë në stabilitetin dhe balansin psikologjik të njeriut. Një besimtar që ka ndërmarë masat e duhura dhe i ndjek instruksionet e institucioneve kompetente për preventivë duke pohuar:” Neve nuk na godet asgjë tjetër, përveç çka na është caktuar nga Allahu”, është shumë më stabil dhe jo i kapluar nga paniku, se sa ai që nuk e pranon apo nuk e artikulon këtë maksimë islame të ngërthyer në këtë ajet.

Sistemimi në drejtimin e duhur në formësimin e pozicionit të drejtë, konsiston në një lidhje organike mes kujdesit, masave preventive dhe veprimit në kohë reale, nga njëra anë, dhe konsideratës ndaj zbatimit meritor të detyrave dhe adhurimeve islame, konform logjikës legaliste., e që dikton shmangie të panikut dhe maturi e urtësi në pozicionime dhe vendime.